Kriptoparalarda En Önemli Eşik Ödemeler ve TCMB Yönetmeliği

16 Nisan 2021 Cuma günü gece saatlerinde Resmi Gazete’de “Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik” isimli Merkez Bankası tarafından çıkarılan ve temelde kriptoparaların ödemelerde, ödeme hizmetlerinde kullanılmasını yasaklayan yönetmelik, kriptopara yatırımcılarında ve sektör temsilcilerinde şaşkınlığa neden olurken çok sayıda soru işaretini beraberinde getirdi.

Yönetmelik Neler İçeriyor?

Öncelikle yönetmelik temelde kriptopara ile ödeme işlemlerini, hizmetlerini yasaklamayı hedefliyor ve bu çerçevede ödeme hizmet sağlayıcılarını ve elektronik para kuruluşlarını muhatap alıyor.

Düzenlenen konular şöyle;

• Kripto varlıklar, ödemelerde doğrudan ve dolaylı şekilde kullanılamaz.
• Kripto varlıkların ödemelerde doğrudan veya dolaylı şekilde kullanılmasına yönelik hizmet sunulamaz.
• Ödeme hizmeti sağlayıcıları, ödeme hizmetlerinin sunulmasında ve elektronik para ihracında kripto varlıkların doğrudan veya dolaylı olarak kullanılacağı bir şekilde iş modelleri geliştiremez, bu tür iş modellerine ilişkin herhangi bir hizmet sunamaz.
• Ödeme ve elektronik para kuruluşları, kripto varlıklara ilişkin alım satım, saklama, transfer veya ihraç hizmeti sunan platformlara veya bu platformlardan yapılacak fon aktarımlarına aracılık edemez.

Kripto varlıklar halihazırda işletmeler ve hizmet sağlayıcılar tarafından doğrudan ödemelerde vergi düzenlemeleri gibi yasal birtakım düzenlemeler ve muhasebeleştirme süreçlerine dair yasal birtakım problemlerle karşılaşmamak adına kullanılmıyor. Ödeme hizmeti sağlayıcılarının ve elektronik para kuruluşlarının ödeme altyapılarına kriptoparaları entegre ederek ve çeşitli kriptoparaları destekleyerek kriptopara ile ödeme yapmak isteyen kullanıcılara üçüncü parti hizmet sağlayıcılarla anlaşarak ya da doğrudan kriptoparaları itibari para birimlerine çevirerek kriptoparalarla dolaylı ödeme hizmeti sunmak için çalışmalar yaptığını görüyoruz. Halihazırda Türkiye’de kriptoparalarla dolaylı ödemelere izin veren farklı girişimler mevcut ve geçtiğimiz aylarda bu alana önemli yatırımlar yapılmıştı.

Yönetmelikte kripto varlıkların ödemelerde doğrudan ve dolaylı şekilde kullanılamayacağı açıkça ifade ediliyor. Doğrudan ödeme ve dolaylı ödeme yönetmelikte tanımlanmadığı için bu ifade geniş ve yoruma açık bir ifade olarak karşımıza çıkıyor. Her ne kadar genel anlamda elektronik para kuruluşlarını ve ödeme hizmet sağlayıcılarını muhatap alan bir yönetmelik olsa da, yönetmeliğe ilişkin basın açıklamasında özellikle bu kuruluşlar, hizmet sağlayıcılar tarafından sunulan hizmetlerde kriptopara kullanımının yasaklandığı anlamı çıkarılsa da mevcut haliyle ödeme niteliği taşıyabilecek ve kriptopara kullanılan tüm işlemlerin yönetmelik kapsamında olduğunu söyleyebiliriz.

Yönetmelikte geçen “kripto varlıkların ödemelerde doğrudan veya dolaylı şekilde kullanılmasına yönelik hizmet sunulamaz” ifadesi ödeme hizmeti sağlayıcıları ve elektronik para kuruluşlarının ötesinde bahse konu hizmetlerin geniş bir çerçevede yasaklandığı anlamına geliyor.

Yönetmelikte geçen “ödeme hizmeti sağlayıcıları, ödeme hizmetlerinin sunulmasında ve elektronik para ihracında kripto varlıkların doğrudan veya dolaylı olarak kullanılacağı bir şekilde iş modelleri geliştiremez, bu tür iş modellerine ilişkin herhangi bir hizmet sunamaz” ifadesi aslında yukarıda açıklanan hususların tekrarı niteliğindedir. Ancak burada geçen iş modelleri ifadesi düzenlenen hususun kapsamını ekstra genişletirken yoruma açık bir ifade olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu durum, bu düzenleme kapsamında olmayan bazı iş modellerinde hem hizmet sağlayıcıların hem de yatırımcıların kriptopara ilişkili iş ve işlemlere daha temkinli yaklaşmasına neden olacaktır.

Son olarak ödeme ve elektronik para kuruluşlarının kriptopara hizmet sağlayıcılara hizmet vermesi yasaklanmıştır. Kriptopara alım-satımı hizmeti sunan aracı kuruluşlar (borsalar), kriptopara saklama hizmeti veren kuruluşlar (borsalar, cüzdan uygulamaları), kriptopara transfer ve ihracı hizmeti sunan platformlara ödeme ve elektronik para kuruluşları bu yönetmelik çerçevesinde hizmet veremeyecektir.

Yönetmelik kapsamında, açık olmayan ifadelerden ötürü kripto varlık hizmet sağlayıcılara, özellikle kriptopara borsalarına banka üzerinden para yatırma işlemi yapılıp yapılamayacağı tartışma konusu olmuştu. Geçtiğimiz gün Cumhurbaşkanlığı Dijtal Dönüşüm Ofisi tarafından infografiklerle yapılan açıklamada banka ve PTT kanalı üzerinden kriptopara borsalarına para yatırma ve çekme işlemlerinin yapılabileceği konusu açıklığa kavuşturuldu. Bu açıklama aynı zamanda ödeme niteliği taşımayan işlemlerde banka ve PTT’lerin kripto varlık hizmet sağlayıcılara hizmet verebilmesinin önünde bir engel olmadığı şeklinde değerlendirilebilir.

Kripto Varlık Ne Değildir?

Kripto varlıkları düzenleyen bir yönetmelikte kripto varlığın ne olduğunun tanımlanmaması önemli bir eksiklik olurdu. Ancak yönetmelikte kripto varlığın ne olduğundan hareketle değil ne olmadığından hareketle bir tanım getirilmeye çalışıldığını görüyoruz.

Bahse konu yönetmelik çerçevesinde kripto varlığın “dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak sanal olarak oluşturulup dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan, ancak itibari para, kaydi para, elektronik para, ödeme aracı, menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilmeyen gayri maddi varlıkları ifade eder” şeklinde tanımlandığını görüyoruz.

Yönetmelikte kripto varlıklar için kullanılan “gayri maddi varlık” ifadesi mevcut varlıklar içerisinde hukuki bir statüye karşılık gelmemekle birlikte yeni bir tanımlama özelliği taşıyor. Kripto varlıkların itibari para, kaydi para, elektronik para, ödeme aracı niteliğinde olmadığının vurgulanması yönetmeliğin amacı ile de uyumlu olmakla birlikte menkul kıymet ya da sermaye piyasası aracı niteliğinde olmadığı vurgusu önem arz ediyor. Nitekim bu statüye ilişkin ABD başta olmak üzere birçok ülkede önemli tartışmalar mevcut ve bu statünün gerektirdiği yasal sınırlılıklar kripto varlıkları daha sıkı düzenlenen daha dar bir işlem ekosistemine dahil edebilir. Nihayetinde kripto varlıklara ilişkin bu tanımlamanın normlar hiyerarşisinde bir yönetmelikte yer aldığını ve bu yönetmeliğin amacı çerçevesinde yapıldığını dikkate almak gerekiyor.

Yönetmeliğin Amacı

Kriptopara piyasası, ekosistemi geçtiğimiz yıllarda hızla büyüdü, kurumsallaşma yolunda önemli mesafeler katetti. Bu süreçte kriptoparaların benimsenme oranı hızla arttı ve hem bireysel hem de kurumsal kriptopara yatırımcıları sayısında ciddi bir artış meydana geldi.

Türkiye’de de bireysel yatırımcı sayısında ve kriptopara yatırımlarında özellikle geçtiğimiz aylarda kayda değer artışlar görüldü. Yapılan çeşitli anket vb. araştırmalarda kriptopara benimsenme oranı oldukça yüksek çıkan Türkiye kriptoparaların benimsenme ve yatırım oranı konusunda önde gelen ülkelerden biridir.

Kriptopara piyasasının, ekosisteminin yukarıda ifade edilen büyüme hızına önemli bir ivme kazandıracak hususlardan biri şüphesiz ödemelerdi. Geçtiğimiz aylarda ABD başta olmak üzere ödeme hizmetlerine kriptopara entegrasyonu sürecinin hızlandığına şahit olduk. ABD’de bankalara ödeme altyapılarında stabil kriptoparaları kullanma izni verildi ve Tesla Bitcoin ile ödeme kabul edeceğini duyurdu. Ülkemizde de ödeme altyapılarına kriptoparaları entegre eden ve kriptoparalarla ödeme hizmeti sunan birden fazla girişim bu alanda önemli çalışmalar yapmakta ve hizmetler vermekteydi.

Bu yönetmelik ile ödeme alanının gelişimi neticesinde kriptopara ekosisteminin hızla büyüyerek kripto varlıklar üzerinde merkezi kurumların kontrol ve denetimini zorlaştırmasının önüne geçilmesinin amaçlandığını söyleyebiliriz. Sadece banka ve PTT kanalının açık bırakılması da bu durumun önemli bir göstergesidir.

Merkez Bankası tarafından yönetmelik ile ilgili basın açıklamasında, yönetmeliğin çıkarılma gerekçesi olarak kriptoparaların volatil olmasına, illegal işlemlerde kullanılabilmesine ve teknolojik altyapısı nedeniyle operasyonel riskler taşıdığına vurgu yapılıyor. Buradan hareketle ödemeler ile hızla büyüme potansiyeli taşıyan bir sektörün bilinçsiz yatırımcılar için taşıdığı riskler göz önünde bulundurularak dizginlenmeye çalışıldığını da ifade edebiliriz.

Son olarak, geçtiğimiz aylarda kriptoparalara ilişkin “kaygı” temelinde yapılan açıklamalar ve somutlaşan bu yönetmelik ile birlikte düzenleme fazına girdiğimizi ve bu yönetmelik ile gelecek düzenlemelerin altyapısının oluşturulduğunu söyleyebiliriz. Baştan sert yasaklamalar ile başlayan düzenleme sürecinin sıkı düzenlemeleri beraberinde getirme ihtimali güçlü bir olasılık olarak önümüzde duruyor. Bununla birlikte sıkı düzenlemeler ile piyasa daha denetlenebilir hale getirildikten sonra kademeli olarak bu düzenlemelerin esnetilebileceğini söyleyebiliriz.

Bu haliyle kriptopara inovasyonunu önemli ölçüde sınırlayacak bu düzenleme ile potansiyeli oldukça güçlü bir piyasaya sırtını dönmenin ekonomik maliyetinin orta ve uzun vadede göze alınabileceğini düşünmüyorum.

Sonuç

Küresel anlamda kriptopara adaptasyonunun hızla arttığı bir dönemde hem kriptopara piyasasının büyümesine hem de ülkelerinde kriptopara yatırımlarının, adaptasyonunun hızla artmasına hazırlıksız yakalanan ülkelerin yaptıkları düzenlemeler ile kriptopara piyasasına Türkiye’ye benzer tepkiler verdiklerini görüyoruz. Burada oldukça dinamik bir varlık olan kriptopara ekosisteminin anlaşılması ve kapsamlı bir şekilde düzenlenmesi için altyapı eksiklikleri ve kriptopara işlemlerinin takibi ve denetimine ilişkin teknik bazı çalışmaların yetersiz seviyede olması gibi hususları sayabiliriz.

Bahse konu yönetmeliğin gerekli düzenleyici altyapı oluşturulup, kriptoparaların takip ve denetimine ilişkin teknik çalışmaların tamamlanması süreci için ara bir formül olarak devreye sokulduğunu düşünüyorum. Ancak yönetmeliğin tanımlar kısmına sahip olmaması, yoruma açık ve geniş bir çerçevede kapsayıcı ifadeler içermesininin önemli eksiklikler olduğunu düşünüyorum. Yönetmelikten hareketle yakın bir gelecekte vergi dahil kapsayıcı düzenlemelerin geleceğini öngörebiliriz.

Uzun bir süredir özellikle doğrudan ödemelerin kriptoparalar için en önemli eşiklerden biri olduğunu vurguluyorum. Kriptopara adaptasyonunu, ekosistemini bambaşka noktalara taşıyacak kripto ödemeler halihazırda gelişim aşamasında ancak önemli bir ivme yakaladığında merkezi kurumların kripto varlıklar üzerinde denetim ve kontrolünü önemli ölçüde azaltma potansiyeli taşıyor. Dolayısıyla kripto ödeme konusu devletler için halihazırda önemli bir meydan okuma teşkil ediyor.

Bu yazı ilk olarak Nisan 2021 tarihinde Blockchain İstanbul‘da yayımlanmıştır.