DAO, DAC ve LAO

Kriptoparalar ile blokzincir teknolojisinin sunduğu fırsatları yakından tanıma fırsatı bulduk ve bu teknolojinin kullanım alanlarının ne kadar geniş olduğunu ve dönüştürebileceği kamu ve özel sektör iş modellerinin sunacağı avantajları keşfettik. Blokzincir teknolojisi bugün finansal teknolojilerden tedarik zincirlerine, oylamadan yönetim mekanizmalarına, sanattan oyun sektörüne çok geniş bir örneklemde kullanılıyor, test ediliyor. Blokzincir teknolojisinin sunduğu güvenlik, hızlılık, şeffaflık düşük maliyetlilik gibi avantajlarla ilişkili en temel özelliği merkeziyetsiz bir veritabanı, işlem ekosistemi sunmasıdır. DAO’lar da blokzincir, akıllı sözleşme tabanlı merkeziyetsiz yönetim, karar verme modelleridir.

DAO Nedir?

Merkezi Olmayan Otonom Organizasyon (Decentralized Autonomous Organization)’un kısaltması olan DAO’lar bir akıllı sözleşmeye kodlanmış kurallar bütünüdür. Bu kurallara ilişkin kodlar açık kaynaktır ve isteyen herkes ilgili kodları görebilir, kontrol edebilir. Akıllı sözleşme içerisine kodlanan kurallar da aynı şekilde şeffaf bir şekilde isteyen herkes tarafından görülebilir. DAO’ların açık kaynak ve şeffaf bir işlem altyapısı sunması bu iş, yönetim modellerine duyulan güvenin önemli bir kaynağıdır.

Bir DAO için kurallar bütünü blokzincir üzerinde bir akıllı sözleşmeye kodlandığından bu verilerin kaydı da blokzincir güvencesi altına alınır. Dolayısıyla ilgili akıllı sözleşme üzerine kodlanan kuralların bütünlüğü, değişmezliği blokzincir güvencesi ile desteklenir, bu da ilgili DAO’nun özgülendiği amaca uygun işlemler yapacağına, işlemlere izin vereceğine dair güvence oluşturur.

DAO, geliştirildikten sonra merkeziyetsizliği ölçüsünde geliştiricisinden/geliştiricilerinden bağımsızlaşır. Yani DAO mekanizmasında kararlar merkezi bir otorite tarafından verilmez. Ayrıca DAO mekanizmasında geleneksel şirketlerde, organizasyonlarda olduğu gibi hiyerarşik bir yapılanma da söz konusu değildir. Bu durum mevcut merkezi sistemlerin aksine çok daha şeffaf ve demokratik bir yönetim deneyimi sunar.

Bir DAO özgülendiği amaçla ilişkili oldukça farklı formda kurallar dizisine ve yönetim mekanizmasına sahip olabilir. Genel olarak DAO platformuna teminat olarak yatırılan (kilitlenen) varlık karşılığında alınan varlıklar ile DAO mekanizmasında pay sahibi olunur ve pay ölçüsünde oylamalara katılınabilir ve çeşitli teşviklerden yararlanılabilir. Teminat olarak yatırılan varlıklar aracılığıyla DAO’nun geliştirilme amacına uygun iş ve işlemler merkeziyetsiz bir oylama süreci ile yerine getirilir. DAO mekanizmasını işlevsel kılmak ve aktif bir şekilde çalışmasını sağlamak için farklı teşvik modelleri geliştirilmektedir. Bir DAO modelinde karar verme mekanizması da farklı şekillerde dizayn edilebilir; oy birliği, oy çokluğu (farklı oranlarda) gibi.

İlk DAO: Bitcoin

Sahip olduğu fikir birliği protokolü ve merkeziyetsiz yapısı ile Bitcoin blokzincir ağı, ağ üzerindeki varlıkların fikir birliği protokolü çerçevesinde merkeziyetsiz bir şekilde belli kurallara göre üretilmesine ve ilgili varlıklar ile işlem yapılabilmesine bağlı olarak ilk DAO kabul edilebilir. Herhangi bir aracının ve merkezi bir otoritenin bulunmadığı, bireylerin çeşitli teşvik mekanizmaları ile ağa dahil olduğu Bitcoin blokzincir ağında, bireyler sadece ağda çalışan kodlara güvenirler. Özetle belirli kurallara sahip, güvenli, otonom, teşvik mekanizmalarına sahip, şeffaf bir ağ olarak en ilkel DAO, Bitcoin blokzincir ağıdır.

“The DAO Hack”

Zamanla daha kompleks DAO’lar geliştirilmiştir. Bunlardan en ünlüsü (kötü ünlüsü) Ethereum blokzincir ağı üzerinde geliştirilen ve hacklenmesi neticesinde yaklaşık 50 milyon dolarlık mali kayba ve Ethereum blokzincir ağında sert çatallanmaya gidilmesine neden olan “The DAO”dur. Bir DAO geliştirirken dikkat edilmesi gereken en önemli konulardan biri akıllı sözleşme güvenliğidir. Akıllı sözleşmelerde bulunan bir açıklık, DAO mekanizmasında bu açıklığın kapatılması için gereken prosedür ve sürecin uzunluğu ile bağlantılı olarak önemli mali kayıpların doğmasına neden olabilir. Karmaşık DAO iş modellerinde güvenlik daha önemli bir konu haline gelmektedir. Bir girişim fonu olarak tasarlanan “The DAO”, “İlk Coin Arzı” (ICO) kampanyası ile satışa sunulmuş ve toplanan fonlar karşılığı elde edilen jetonlar ile “The DAO” üzerinde yönetim, oy, sahiplik hakları katılımcılara sunulmuş ve hemen sonrasında “The DAO” faaliyete geçmiştir. Faaliyete geçmesinden kısa bir süre sonra ünlü “The DAO” saldırısı gerçekleşmiş ve “The DAO” akıllı sözleşmesinde bulunan bir açıklık istismar edilerek o tarihe kadar en büyük kitle fonlama projelerinden biri olarak toplanan fonların yaklaşık %30’u, 3.6 milyon ETH çalınmıştır. Fonların geri döndürülmesi için Ethereum ağında “tartışmalı” bir sert çatallamaya gidilerek fonlar sahiplerine iade edilmiştir.

DAO, DAC

DAO’nun alt konseptleri olarak nitelendirebileceğimiz DAC (Decentralized Autonomous Corporations – Merkeziyetsiz Otonom Şirketler), LAO (Limited Liability Autonomous Organizations – Limited Otonom Organizasyonlar) gibi yeni birtakım konseptler de ortaya çıkmıştır. DAO’lar ortaya çıkışı itibariyle ve genel anlamda kar amaçlı yapılar değildir. Ancak bir DAO ekosistemine dahil olarak teşvik mekanizmalarından kar elde edilebilmektedir.

DAC konseptinde pay sahipleri DAC ekosistemine dahil olarak DAC’ın elde ettiği başarıdan kar sağlamaktadır. Yani DAC, yönetişim, karar verme mekanizmasından ziyade bir akıllı sözleşme aracılığıyla gerçekleştirilecek, sunulacak hizmetlerden kar elde etme amaçlı bir organizasyondur. Bu konsepti ilk olarak gündeme getiren Dan Larimer, satın alınabilen bir hisse kavramından bahisle hisse sahiplerinin DAC’dan kar payı alması olarak DAC’ı, DAO konseptinden ayırmaktadır. Yani DAO’lar ile özgülenen amaçların gerçekleştirilmesi amacı ve dolaylı bir kar sağlama durumu söz konusuyken, DAC konseptinde hisse satın alarak doğrudan ilgili organizasyonun karına ortak olma amacı vardır. Henüz terminolojisi oldukça zayıf bu konseptler iç içe geçmiş konseptlerdir ve zamanla DAO temelinde DAC benzeri konseptlerin sayısı artacak ve ilgili konseptler anlamını bulacaktır.

“The LAO”

“The LAO” tarafından DAO konseptine benzer LAO konsepti geliştirilmiştir. LAO’da, DAC gibi kar amaçlı bir organizasyondur. “The LAO” üyeler tarafından yönetilen, “The DAO” konseptine benzer bir girişim fonudur. “The LAO”, ABD hukuku ile uyumlu olma amacını taşıyan yasal bir organizasyon olma amacını taşımaktadır. “The LAO” bu amaçla limited şirket altında örgütlenmiş, merkeziyetsiz bir uygulama, akıllı sözleşmeler aracılığıyla yönetilen bir tüzel kişilik olarak geliştirilmiştir.

“The LAO” bir tüzel kişilik olarak tasarlandığından üyeleri ile sözleşmesel bir ilişkisi de mevcuttur. Sözleşmesel ilişki DAO’larda söz konusu değildi, yönetim, oy hakkı olanlar, pay sahipleri birbirini dahi tanımıyor ve sadece akıllı sözleşmelere güveniyordu. Dolayısıyla “The LAO”sun yönetimi bir DAO’dan daha merkezidir. Yasal bir organizasyon olarak tasarlandığından “The LAO” vergi vb. sorumluluklarını yerine getirme adına üçüncü parti hizmet sağlayıcılarla da anlaşma yapmaktadır.

“The LAO” üyeliği, ABD hukuku çerçevesinde akredite yatırımcılarla sınırlıdır ve maksimum üye sayısı 99 ile sınırlıdır. Üyeler, (üyeler tarafından farklı bir karar alınmadığı sürece) yalnızca Ethereum yatırarak “The LAO” dan pay satın alabilir ve payı ölçüsünde yönetime katılır ve kar payı elde eder. Daha demokratik bir yapı olması adına üyelerin alacağı pay %7.2 ile sınırlanmıştır. Üyeler için sıkı KYC (Müşterini Tanı), AML (Kara Para Aklamanın Önlenmesi) politikaları bulunmaktadır.

DAO Kullanım Alanları

DAO’lar teknik ve hukuki sınırlılıklar ölçüsünde birbirinden farklı çok sayıda iş modelinde, organizasyonda, yönetim ve karar verme sürecinde kullanılabilir ve çok farklı yapılarda tasarlanabilir. Bugün merkeziyetsiz finans (DeFi) protokollerinde yaygın bir şekilde kullanılan DAO iş modelleri, son ayların yükselen trendi NFT (Non Fungible Token) projelerinde de farklı amaçlar için kullanılmaktadır.

Yukarıda DAC konsepti anlatılırken referans verilen Dan Larimer 2013 yılında yayımladığı “DAC Revisited” isimli yazıda potansiyel kullanım alanlarına ilişkin şu başlıkları paylaşmıştır.

• Haber Toplama,
• AdWords,
• Alan Adları,
• Patent, Telif, Yeni Jenerasyon Fikri Mülkiyet Hakları,
• Sigorta,
• Mahkemeler, Escrow (Yed-i Emin), Arabuluculuk,
• Kimlik Denetimi Yapılmış Gizli Oylama,
• Tahmin Piyasaları,
• Yeni Nesil Arama Motorları. Bu başlıkların sayısı artırılabilir.

DAO’lar kriptoparalara paralel bir gelişim gösterdiğinden yaygın kullanımı daha çok kriptopara projelerine ilişkin yönetim, karar verme, para politikasının belirlenmesi gibi amaçlar doğrultusunda gerçekleşmiştir. Deep DAO platformu aracılığıyla DAO’ların kriptopara projeleri özelinde farklı kullanım alanlarını, iş modellerini inceleyebilirsiniz.

Sonuç

Henüz terminolojisi dahi oturmamış olan DAO’lar, organizasyonlar için açık kaynak, şeffaf, güvenli, hızlı, düşük maliyetli ve çok daha demokratik (bu durum ilgili DAO’nun tasarımına göre değişiklik gösterebilir, DeFi protokollerinde mevcut DAO modellerinin plütokrasiye benzediği eleştirileri yapılmaktadır), blokzincir tabanlı bir yönetişim modeli olarak kriptoparalarla başlayan paradigma değişiminde önemli bir yere sahip olacaktır.

Şirketler, sivil toplum kuruluşları hatta kamu kurumları iş modellerini teknik sınırlılıklar ölçüsünde DAO formatında tasarlayabilir. DAO’lar oldukça farklı iş modelleri için oldukça özgün tarzlarda geliştirilebilir ve alt kategorilere ayrılabilir. Yukarıda detayları anlatılan “The LAO” platformu yasal bir şirketin DAO konseptine yakın bir şekilde nasıl çalışabileceğinin önemli bir örneğidir. Bu ve benzeri girişimler neticesinde DAO konsepti ile getirilebilecek çözümler, bu konseptin mevcut organizasyonları nasıl dönüştüreceği ve DAO’ların internet evriminde Web 3.0 için ne ifade ettiği daha iyi anlaşılacaktır.

Oldukça yeni ve gelişim sürecinde bir konsept olarak DAO’lar için halihazırda önemli yasal ve teknik sınırlılıklar mevcuttur. Bir sonraki yazımda Wyoming DAO Yasa Teklifi ve DAO’ların hukuki statüsü tartışmalarına değineceğim.

Bu yazı ilk olarak Mart 2020 tarihinde BTCHaber‘de yayımlanmıştır.