DeFi Protokollerinin Düzenlemelerle İmtihanı: Uniswap Örneği

Kriptopara ekosisteminin düzenlenmesine ilişkin adımlar atılmaya başlandı ve düzenlemelerin niteliğine ilişkin ilk sinyaller gelmeye başladı. İlk sinyaller ne yazık ki kriptopara, blokzincir inovasyonunun, mevcut ve gelecek düzenlelemelere bu inovasyonların doğasına uygun olarak entegre edilmesinden yani desteklenmesinden ziyade sınırlanması ve kontrol edilmesi üzerine hatta yer yer yasaklayıcı bir tutum benimsendiği görülüyor.

Geçtiğimiz günlerde özellikle kripto varlık tabanlı türev ürünler ve hisse senedi gibi menkul kıymetlerin tokenize edilmesi ve tokenize varlıkların ticareti gibi başlıklarda düzenleyici birimlerden gelen uyarıların arttığına şahit olduk. Özellikle aktif kullanıcı sayısı ve işlem hacmi itibari ile birinci sırada yer alan Binance borsasına (Binance Global) yönelik çok sayıda ülkeden arka arkaya bir dizi düzenleyici uyarıların geldiğini gördük. Ancak Binance dışında birçok borsanın ve kriptopara tabanlı finansal aracın yaklaşan düzenlemeler çerçevesinde muhatap alındığını görüyoruz.

Merkezi ve Merkeziyetsiz Yapılar ve Düzenlemeler

Kriptoparalar bize merkeziyetsiz, aracının olmadığı, kişiden kişiye, izin gerektirmeyen, sansürlenemeyen, bireylerin bahse konu varlıklar üzerinde kontrolünün çok daha fazla olduğu bir işlem ekosistemi sundu. Merkeziyetsiz kriptoparalar ile ilişkili kriptopara ticareti ve kriptopara saklama, transfer çözümleri gibi birtakım hizmetler, uygulamalar ise merkezi kurumlar tarafından verilmektedir. Yani bahse konu merkeziyetsiz varlıkları kullanıcılar merkezi kurumlarda saklayabilmekte, farklı işlem çiftlerinde ticaretini yapabilmekte ve daha pek çok sayıda hizmet, finansal araç için merkezi kurumları tercih edebilmektedir.

Kripto varlık özelinde merkeziyetsizlik dışında bir de merkezi kurumları ve merkezi bir otoriteye duyulan ihtiyacı daha kompleks işlemler, hizmetler özelinde ortadan kaldırmayı amaçlayan DeFi (Decentralized Finance) protokolleri bulunmaktadır. Bu platformlarda kompleks finansal araçlar ve kompleks finansal işlemler tamamen merkeziyetsiz olarak protokol düzeyinde kullanıcılara sunulmaktadır.

Şimdiye kadar kriptoparalar konusunda düzenleyici gelişmelerin doğal olarak merkezi platformlar özelinde gündeme geldiğine şahit olduk. Sahip olduğu özellikler itibari ile teknoloji düzeyinde düzenlenmesi çok zor olan kripto varlıkların bir şekilde işlem gördüğü, saklandığı merkezi kurumlar (borsalar, saklama hizmetleri) üzerinden düzenlenmeye, denetlenmeye çalışıldığını görüyoruz.

Kompleks finansal araçların ve işlemlerin tamamen merkeziyetsiz olarak sunulduğu DeFi protokollerinin düzenlenmesine ilişkin ise tartışmaların ve altyapı çalışmalarının arttığını görmekle birlikte şimdiye kadar somut bir girişime şahit olmadık. Ancak geçtiğimiz günlerde merkezi platformları hedef alan düzenleyici gelişmelerin merkeziyetsiz işlem platformlarını yani DeFi protokollerini de muhatap aldığını gördük. Bu gelişme birçok açıdan önemli bir gelişmeydi.

Merkeziyetsiz Yapılar İle İlgili Düzenleyici Gelişmeler

• SEC Başkanı Gensler’in Açıklamaları

Geçtiğimiz günlerde kriptopara ekosistemi açısından oldukça önemli bir ülke olan ABD’nin oldukça önemli bir kurumu olan SEC (ABD Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu) Başkanı Gary Gensler kriptopara düzenlemeleri ile ilgili birtakım açıklamalarda bulundu.

Gensler, menkul kıymetlere dayalı kripto varlıklar, menkul kıymetlere dayalı stabil kriptoparalar ve bu varlıklara dayalı türev ürünler, merkezi ya da merkeziyetsiz finans protokollerinde olduğu fark etmeksizin menkul kıymet rejimimize tabi olmalı açıklamasında bulundu.

• New Jersey Menkul Kıymetler Birimi BlockFi Uyarısı

ABD’nin New Jersey Eyaleti Menkul Kıymetler Birimi geçtiğimiz günlerde kullanıcılarına kriptopara ticareti, kriptopara faiz getiri hesapları, kriptopara teminat karşılığı kredi verme gibi hizmetler sunan BlockFi platformu ile ilgili New Jersey’li kullanıcılara yönelik operasyonlarını durdurması için bir uyarı yayımladı.

Öncelikle BlockFi platformu, merkezi bir hizmet sağlayıcı ancak yayımlanan uyarıda yanlışlıkla merkeziyetsiz işlem platformu yani bir DeFi protokolü olarak nitelendirilmiş. Bu çerçevede bahse konu uyarıda merkezi ve merkeziyetsiz bir platform olduğuna bakılmaksızın BlockFi’nin sunduğu faiz getiri hesabına benzer finansal hizmetlerin, araçların menkul kıymet rejimine tabi olacağı vurgulanıyor.

• Politico Makalesi

Geçtiğimiz günlerde Politico’da yayımlanan bir makalede ABD’de SEC, CFTC (ABD Emtia Vadeli İşlemler Komisyonu), FED (ABD Merkez Bankası) ve OCC (Para Birimi Denetleyici Birimi) gibi kuruluşların DeFi protokollerini yakından takip ettiği ve gözlemcilerin, federal hukuk altında birçok DeFi protokolünün sunduğu hizmetin illegal olduğu ve ciddi riskler içerdiğine dair uyarılarda bulunduğu şekinde, bazı yetkililerin açıklamalarına da yer verilen bir makale yayımlanmıştır.

• Avrupa Birliği Düzenlemeleri

Avrupa Birliği özelinde Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanan kripto varlık piyasalarının düzenlenmesine ilişkin düzenleyici taslak metinde de merkeziyetsiz varlıkların ve merkeziyetsiz işlem protokollerinin sıkı birtakım düzenlemelere tabi olacağı ve birçoğunun illegal kabul edileceğine ilişkin önemli maddeler bulunmaktadır.
Bu gelişmeler dışında DeFi protokollerini muhatap alan farklı düzenleyici gelişmeler de mevcuttur. DeFi protokollerinin düzenleyici gelişmeler bağlamında doğrudan muhatap alınmasının ve bu yönde somut gelişmelerin ekosistemin gelişimi açısından önemli etkileri olacağı açık olmakla birlikte bu işlem protokollerinin doğrudan düzenlenmesi son derece zor birçok durumda neredeyse mümkün değildir.

Peki bu gelişmelere DeFi tarafından bir tepki geldi mi?

Uniswap Örneği

Yukarıda da ifade edildiği üzere son günlerde DeFi protokollerini de muhatap alan uyarıların riskli finansal araçlar olan, kriptoparalar özelinde çok daha riskli olan türev ürünler (kriptopara tabanlı türev ürünler) ve tokenize menkul kıymetler (“stock token”ler) özelinde yapıldığını görüyoruz. Bu uyarılar neticesinde Binance “stok token”ların platformunda desteklenmeyeceğine ve ticaretinin durdurulacağına ilişkin bir açıklama yaptı.

Yüksek kaldıraçlı işlemlerin kullanıcılar tarafından az kullanılması ve düşük işlem hacmine sahip olması gerekçe olarak sunulsa da FTX borsası tarafından kaldıraçlı işlem limitinin 20x ile sınırlanmasının artan düzenleyici uyarılar çerçevesinde alınan bir karar olduğunu söyleyebiliriz.

Bu gelişmeler bağlamında en eski ve en yüksek hacimli merkeziyetsiz borsalardan, DeFi platformlarından biri olan Uniswap tarafından alınan beklenmedik aksiyon şaşkınlığa sebep olurken düzenleyici gelişmelerin DeFi protokolleri tarafından da ciddiye alındığının önemli bir göstergesi olarak sonraki gelişmeler için domino etkisi oluşturabilecek önemli bir adım oldu.

Uniswap geliştiricileri tarafından uniswap.org sitesi blogunda yayımlanan yazıda app.uniswap.org üzerinde bazı kriptoparalara, tokenlara erişimin engellendiği duyuruldu. Bu duyuru merkeziyetsiz işlem protokollerinin düzenleyici gelişmeler karşısında DeFi’ın ruhuna uygun olarak takınması gereken tavrın ne olduğu ve bahse konu kararın ve kararın alınış biçiminin DeFi’ın ruhuna ne kadar uygun olduğu tartışmalarını başlattı.

Blog yazısında da belirtildiği üzere Uniswap Protocol, izin gerektirmeyen, merkeziyetsiz, otonom bir DeFi protokolü olarak yararlanan kullanıcılar ve protokol üzerinde sunulacak finansal araçlar açısından DeFi’ın ruhuna uygun olarak sınırsız (herhangi bir sansür söz konusu olmadan) ve izin gerektirmeyen bir şekilde erişime açıktır. Ancak app.uniswap.org arayüzünde bazı tokenlara erişim engellenecektir. Kolaylıkla Uniswap Protocol ile etkileşime geçen farklı alan adları, farklı arayüzler aracılığıyla app.uniswap.org üzerinde erişime engellenen varlıklara erişilebilecektir.

Dolayısıyla protokol düzeyinde değil, app.uniswap.org arayüzü düzeyinde bir sansürün gerçekleştiğini görüyoruz. Bahse konu yazıda Uniswap’ın erişime engellediği tokenlerin sıralı listesinin yer aldığı bir bağlantı da mevcuttur.

Sansür uygulanan tokenleri incelediğimizde çoğunlukla düzenleyici uyarılarla uyumlu olarak “stock token”lar ve türev ürün niteliğinde tokenların arayüzden kaldırıldığını görüyoruz.

Her ne kadar Uniswap geliştiricilerine yönelik, “sansür niteliğindeki bu gelişmenin DeFi’ın ruhuna uygun olmadığı” şeklinde topluluk tarafından ciddi eleştiriler getirilse de düzenleyici gelişmeler, realiteler çerçevesinde bu şaşırtıcı aksiyonun anlaşılması gerekli olan yönleri olduğunu düşünüyorum.

Merkeziyetsiz bir işlem protokolü olan Uniswap Protocol’ün ana işlem arayüzü olan app.uniswap.org alan adı ve türevlerine devletler, düzenleyici birimler tarafından getirilecek alan adı erişim engellemelerinin DeFi’ın benimsenmesi ve protokolün kullanımı açısından ciddi problemleri beraberinde getireceğini düşünüyorum. Birçok yeni ve ekosisteme yabancı kullanıcı açısından bu durumun güven ekseninde platform açısından önemli bir eksi olacağı da açıktır. Bu durum haricinde protokol geliştiricileri, önümüzdeki yıllarda düzenlemeler çerçevesinde ciddi suçlamalarla karşı karşıya gelme riski de taşımaktadır.

Önemli bir eksiklik olarak merkeziyetsizlik konseptine, DeFi’ın ruhuna uygun olarak yönetişim (governance) mekanizmasına başvurulmadan böyle bir kararın alınmasının hatalı olduğu açıktır. DeFi protokollerinde ya da kriptopara ilişkili konseptlerde blokzincir tabanlı varlıkların merkeziyetsiz doğasına uygun olarak kararlar protokol tokeni, yönetişim tokeni ya da platformun yerel tokeni olarak adlandırılan varlıklara sahip platform kullanıcıları tarafından önceden belirlenen protokol kurallarına göre teklif edilerek ve oylanarak alınmaktadır. Böylelikle hem daha demokratik bir karar verme süreci işletilirken hem de platformun yanlış, kötü niyetli birtakım kararlarla zarara uğratılması, istismar edilmesinin önüne geçilmektedir. Uniswap geliştiricileri bu kararı bu süreçlere başvurmadan almıştır.

Sonuç

DeFi protokollerinin nasıl düzenleneceği ve bu işlem protokollerinin düzenlenmesi ile ilgili düzenleyici zorlukların niteliği tartışılırken son dönemde kriptopara ekosistemine yönelik düzenleyici uyarılarda merkeziyetsiz finans protokollerinin de muhatap alındığını gördük.

DeFi protokolleri, geliştiricilere uygulanabilecek yaptırımlar (çoğu platformun geliştiricileri anonim), merkezi hizmet sağlayıcıların bu platformlarla entegrasyonları, etkileşimleri, protokol ile ilişkili alan adı engellemeleri gibi çok sınırlı bir çerçevede dolaylı olarak düzenlenebilir. Bu düzenlemelerin de bahse konu platformların işleyişine kayda değer bir etkisi olmayacaktır. Bu çerçevede, DeFi felsefesine de uygun olarak DeFi protokollerinin düzenleyici gelişmelere vereceği tepki merak konusuydu.

Önde gelen DeFi protokolü Uniswap, oldukça hızlı alınan bir aksiyon olması itibari ile beklenmedik bir adımla app.uniswap.org üzerinde bazı tokenlara erişimi düzenleyici kaygılar nedeniyle engelledi.

Bu gelişme, Uniswap’ın ekosistem açısından önemi de düşünüldüğünde bir domino etkisi oluşturabilir ve diğer birçok DeFi protokolü benzer düzenleyici aksiyonlar alabilir.

Burada sorulması gereken önemli bir soru, Synthetix, UMA gibi kriptopara tabanlı türev ürünlere odaklı DeFi platformları ve DyDx, Hegic, Opyn gibi kriptopara tabanlı merkeziyetsiz türev işlem platformlarının nasıl aksiyonlar alacağıdır. Kullanımı ve işlem hacmi her geçen gün artan bu platformlara karşı yakın gelecekte düzenleyiciler tarafından bir dizi aksiyon alınmaya çalışılabilir.

Önümüzdeki günlerde hem düzenleyiciler için önemli bir meydan okuma niteliğinde olan DeFi protokollerinin nasıl düzenlenmeye çalışılacağını hem de DeFi protokollerinin düzenleyici gelişmeler çerçevesinde nasıl aksiyonlar alacağını daha yakından inceleme fırsatı bulacağız.

Bu yazı ilk olarak 28/07/2021 tarihinde BTCHaber‘de yayımlanmıştır.