Web3’ün Sosyal Kimliği: Merkeziyetsiz Sosyal Medya Lens Protokol

• Bireylerin sosyalleştiği ve yaşamının önemli bir kısmını geçirdiği merkezi sosyal medya uygulamalarının bireyler açısından önemi her geçen gün daha da artıyor.
• Merkezi sosyal medya platformları bireyler için neredeyse hayati bir nitelik kazanmışken, bu platformlara ve bu platformların tuttuğu verilere erişim ve bu verilerin gizliliği, güvenliği, sahipliği farklı açılardan önemli bir problem haline gelmiş durumda.
• İnternetin geleceği olarak ifade edilen ve temelde, sahipliği ve kontrolü son kullanıcılara yani bireylere vermeyi amaçlayan Web3, blok zinciri tabanlı alternatif uygulamalar, merkezi sosyal medya uygulamaları kaynaklı temel problemleri çözmeyi hedefliyor.
• Lens Protokol, üzerinde üretilen her bir içeriğin içerik üretici tarafından sahip olunduğu ve kontrol edildiği, bu içeriğin farklı şekillerde paraya çevrilebildiği, şeffaf ve izin gerektirmeyen yapıda tasarlanmış, üzerindeki tüm araçların önemli ölçüde özelleştirilebildiği ve üzerine farklı uygulamaların inşa edilebildiği bir altyapı olarak merkezi sosyal medya uygulamalarına önemli bir alternatif olarak karşımıza çıkıyor.
• Lens Protokol üzerinde inşa edilen, farklı nitelikte merkeziyetsiz uygulamaların sayısı ve bu uygulamaların kullanım oranı her geçen gün artıyor.
• Lens Protokol, yerleşik olarak sunduğu ve özelleştirilebilir merkeziyetsiz yönetişim modeli ile sosyal DAO konseptine yeni bir ivme kazandırıyor.
• Lens Protokol’ün, sunduğu özellikler ve bir altyapı olarak çok sayıda protokol, kullanıcı tarafından kabul görmesi ile Web3 teknolojilerinin hakim olacağı yakın gelecekte merkeziyetsiz sosyal medya kurgusunu domine etme potansiyeli oldukça yüksek görünüyor.

Giriş

Sosyal medya uygulamaları insanların vakit geçirmek için kullandığı sıradan uygulamalar olmanın çok ötesine geçti. Bugün itibariyle sosyal medya platformları, bireylerin kişisel veri niteliğinde, özel hayatına ilişkin çok sayıda bilgiyi paylaştığı, gerçek dünya ilişkilerinin ötesinde ilişki formları geliştirerek sosyalleştiği, hayatının önemli bir bölümünü üzerinde geçirdiği platformlardır. Ve tüm bu nedenlerle bu platformların her biri modern birey için son derece önemlidir.

Merkezi sosyal medya uygulamaları, bireylerin hayatlarının önemli bir bölümünü geçirmeye başladığı sanal evrenlere dönüştüler. Kripto varlıklarla son derece ilişkili Metaverse konsepti de insanlığın hem geldiği nokta hem de gittiği nokta itibari ile son derece önemli bir teknolojiye karşılık geliyor.

Merkezi Sosyal Medya Uygulamaları İle İlgili Temel Problemler

Blok zinciri, dağıtık defter teknolojisi, kripto varlıklar, DeFi, DAO, NFT, Metaverse ve Web3 konseptleri çerçevesinde yoğun bir şekilde tartıştığımız merkeziyetsizlik kavramına atfedilen önemin en temel nedeni “güven”dir. Merkeziyetsizlik, web3 özelinde kontrolü bireye verirken dış müdahaleleri ve bireye ait varlıkların istismarını önemli ölçüde azaltır.

Merkezi yapılara geldiğimizde bu yapılar suistimale, istismara, birey hak ve hürriyetlerine zarar verecek nitelikte yapılara dönüşmeye son derece müsaittir. Verilerin merkezi sunucular tarafından tutulduğu, merkezi karar alma mekanizmaları ile yönetilen, içinde bulunduğu hukuki rejim itibariyle sağladığı hukuki güvenliğin sınırlı olduğu ve içerisinde bulunduğu siyasi atmosferden etkilenen bu yapılar ifade özgürlüğü, gizlilik gibi çok sayıda birey hak ve özgürlüğü açısından önemli riskler barındırıyor.

Sosyal Medya ve Temel İnsan Hakları

Öncelikle şunu vurgulamakta fayda var, insan ilişkilerinin olduğu, insanın olduğu her yerde hukuk da var. Bir sosyal medya uygulamasını kullanırken ilgili uygulamanın sahibi hizmet sağlayıcı şirket ile ya da diğer kullanıcılarla hukuki nitelikte çok sayıda ilişki kurma ihtimaliniz oldukça yüksek. Ancak burada sosyal medya bir hak mı sorusu, bu platformların sunduğu hizmetin, bu platformlara erişimin temel bir hak niteliği kazanıp kazanmadığı sorusudur. Temel bir örnekle, ilgili hizmet sağlayıcı şirketin bu platformları kafasına göre kullanıcılarının erişimine engelleyip engellememe ya da platformu tamamen erişime kapatma gibi haklarının olup olmadığı tartışmasıdır.

Twitter, Facebook gibi sosyal medya platformları genel itibariyle kar amaçlı özel teşebbüslerdir. Dolayısıyla bir önceki paragrafın son bölümünde yapılan tartışma serbest piyasa koşulları ve günümüz liberal hukuk sistemi çerçevesinde biraz garip gelmiş olabilir. Bunun en önemli nedeni insanların kamusal ya da özel hayatlarının önemli bir bölümünü yaşadıkları, hayatlarının önemli bir parçası haline gelen, anılarını, deneyimlerini kişisel bir değer olarak sürekli  olarak oluşturdukları profilleri altında paylaştıkları bu platformların zamanla kamusal bir nitelik taşıyıp taşımadığı, bu çerçevede, verilen hizmetin özel bir hizmet olmakla birlikte istenildiğinde kolayca sonlandırılıp sonlandırılamayacağı gibi hususların tartışılması gerektiğini düşünüyorum.

Yukarıda yapılan tartışma farklı açılardan çok sayıda tartışmayı beraberinde getirecek bir tartışma niteliği taşıyor. Burada vurgulamak istenilen temel nokta ise sosyal medya platformlarının insan hayatı açısından geldiği nokta ve sanal ve gerçek dünya ilişkileri arasındaki sınırın giderek yok olduğu bir dönemde insanların hayatının önemli bir bölümüne karşılık gelen bu “merkezi”  platformlara erişimin bireyler için ne kadar önemli olduğu ve bireyler aleyhine bu platformlara yapılacak müdahalelerin alternatif platformlar ile minimuma indirilmesidir. Tam olarak burada devreye bireylerin ürettiği içerikler üzerinde kontrol sağladığı ve bu içeriklere, profillere sahip olduğu, erişimin merkezi otoriteler tarafından engellenemediği ve sansürlenemeyen  merkeziyetsiz sosyal medya platformları devreye giriyor. Bu yazının konusu Lens Protokol benzer bir platformu hayata geçirmek gibi önemli bir misyon üstleniyor.

Lens Protokol Nedir? 

Lens Protokol, yukarıda bir kısmı sayılan “Web2” tabanlı sosyal networklerin oluşturduğu problemleri çözmek amacıyla Polygon blok zinciri üzerinde geliştirilmiş Web3 tabanlı, DeFi kredi, likidite protokolü AAVE’nin öncülük ettiği “social graph”  projesidir. Social graph tabiri proje geliştiricileri tarafından Lens Protokol’ü tanımlarken kullanılmaktadır. Social graph insanlar, gruplar, organizasyonlar, online sosyal ağlar üzerinde bulunan insanlar arasındaki bağlantıyı ortaya koyan grafikler, temsiller için kullanılan bir kavramdır.

Lens Protokol, Web3’ün ruhuna uygun olarak farklı merkeziyetsiz sosyal ağların geliştirilmesine izin veren bir yapıda tasarlanmıştır. Aynı zamanda bu alanda bir geliştirici aracı görevi de üstlenmektedir. Lens Protokol tabanlı çok sayıda farklı nitelikte uygulama da halihazırda geliştirilmektedir.

Lens Protokol Nasıl Çalışır?

1. Profil Oluşturma

Lens Protokol, Web3’ün ruhuna uygun olarak profil ve içeriğin tamamen kullanıcılara ait olduğu ve bunun NFT’lerle sağlandığı bir protokoldür. Profiller  NFT’leri protokolü kullanan kullanıcılar tarafından kişisel adresleri aracılığı ile mint edilerek oluşturulur. Profil NFT’leri, Lens Protokol’ün en temel bileşenleridir. Protokol, bir adresin birden fazla profil NFT’sine sahip olmasına izin vermektedir.

Üretilen içeriklerin sahipliği, profil NFT’leri aracılığı ile on-chain (zincir üstü) olarak sağlanmaktadır.

2. İçerik Oluşturma

Öncelikle Lens Protokol üzerinde 3 çeşit içerik vardır: Kullanıcı tarafından üretilen içerik, başka bir içeriğe yapılan yorum ve bir içeriğin paylaşılması. Lens Protokol’de içerik üretme süreçlerini Twitter örneğinden hareketle Twitter paylaşımı, bir paylaşım altına yapılan yorum ve bir paylaşımı retweet etmek olarak örneklendirebiliriz.

Kullanıcı tarafından üretilen içerik, profil NFT’si sahibi tarafından NFT formunda, ilgili profil ile ilişkili sahiplik kaydı üretilerek, yani içerik doğrudan kullanıcıya ait olarak üretilir. Burada içerik yazı, görsel, video gibi farklı niteliklerde olabilir ve ilgili içerik merkezi ve merkeziyetsiz depolama hizmetleri aracılığı ile saklanan içeriklere referansla üretilebilir.

3. Yorum Yapma

Kullanıcı tarafından üretilen içeriklere diğer kullanıcılar tarafından yorum yapılabilir. Bu yorumlar da profil NFT’leri üzerinde görünür dolayısıyla sahipliği ilgili profil NFT’lerine aittir.

4. Toplama Modülü ve Referans Modülü

Lens Protokol üzerinde her kullanıcı her istediği içeriğe yorum yapamaz. Burada Lens Protokol’de “collect module” (toplama modülü) ve “reference module” (referans modülü) kavramları devreye giriyor. Bu modüller üretilen her bir içerikte ekli modüllerdir. Toplama modülü, diğer kullanıcılar için içerik sahibi tarafından üretilen içeriğin NFT formunda mint edilebilmesini sağlarken, referans modülü yayının kendisine yapılan referansları takip etmektedir. Bu modüller aracılığı ile içeriklere kimin ve ne şekilde yorum yapabileceği ve bu içeriklerin paylaşılabileceği düzenlenir.

İçerik üreticiler profillerine ekledikleri toplama modülü ile diğer kullanıcılara bu içerikleri NFT olarak mint etme, satın alma imkanı sunarak içeriklerinden gelir elde edebilir. İçerik üreticiler, toplama modülü için zaman ve sayı sınırı gibi sınırlar getirebilirken, bu modül, geliştiriciler tarafından farklı formlarda geliştirilebilmektedir.

Eğer referans modülü içeriklere yorum yapılması ve içeriklerin paylaşılması konularında çeşitli sınırlamalar içeriyorsa, örneğin, sadece takipçilere izin veriyorsa, takip NFT’sine sahip olmayan biri ilgili içeriklere yorum yapamaz. Dolayısıyla toplama modülü kimlerin ve ne şekilde NFT formunda ilgili içerikleri mint edebileceğini düzenlerken, referans modülü kimlerin bu içerikleri paylaşabileceği ve bu içeriklere yorum yapabileceğini düzenler.

5. Mirror

Yukarıda kullanılan Twitter örneğinden hareketle “Mirror”, Twitter’daki “Retweet” ile aynı anlama gelmektedir. Yani bir içeriğin tekrar paylaşılması işleminin Lens Prokol’deki adı Mirror’dur. Yukarıda belirtildiği üzere paylaşılacak içeriğin referans modülüne göre diğer kullanıcılar ilgili içeriği paylaşabilir. Mirror başka bir içeriğin paylaşılması niteliğinde olduğundan içerikler için oluşturulan ve ilgili içeriklerin toplama modülüne uygun olarak NFT formunda mint edilmesi için gerekli olan ve içerikle birlikte üretilen ContentURI, Mirror’da olmadığı için Mirror’lar NFT formunda mint edilemez.

6. Bir Profili Takip Etmek: Takip NFT’leri (Follow NFTs)

Lens Protokol üzerinde bir profili takip ettiğinizde bu profili takip ettiğinize dair bir takip NFT’si alırsınız. Diğer birçok şey gibi takip etme ve takip NFT’lerinin mint edilmesi süreci de profil sahibi tarafından takip modülü aracılığı ile kişiselleştirilebilir. Örneğin, bir kişinin ilgili profili takip edebilmesi ve bunun için takip NFT’si mint edebilmesi için 10 MATIC ödemesi yapması gibi şartlar öngörülebilir. Dolayısıyla çok sayıda modül ile kullanıcılar/profil sahipleri tarafından özelleştirilebilen içerikler ve profiller ile kullanıcılar buradaki gücünü farklı şekillerde paraya çevirebilir.

Bir profili ilk takip eden kişiden başlayarak takip NFT’leri sayısal olarak bir ID numarasına sahip olur. Dolayısıyla bir profili kaçıncı takip eden olduğunuzu bu numara ile görebilirsiniz. Aşağıdaki görselde LensFrens üzerinde takip edilen iki profil ile ilgili adrese gelen takip NFT’lerini ve ID’lerini görebilirsiniz.

Yukarıdaki işleme dair takip NFT’si ile ilgili daha detaylı DappRadar gösterimi aşağıdaki gibidir.

7. Follow NFT’leri ve Merkeziyetsiz Yönetişim (DAO)

Lens Protocol Üzerinde takip NFT’lerinin sağladığı en önemli avantajlardan biri, bu NFT’lerle özelleştirilebilir yönetişim yapılarının “Sosyal DAO”ların oluşturulabilmesidir.

Bugün Twitter’da çok sayıda kişi, kurum, kuruluş, marka ve influencer bir Twitter profiline sahiptir. Twitter’da şöyle bir özellik olduğunu düşünelim; profiller, takipçilerini/müşterilerini/topluluğunu ürettiği içerikler, yaptığı işler ya da topluluğunu ilgilendiren konularda bir yönetişim modeli ile karar verme süreçlerine dahil edebiliyor. Üstelik bunu yaparken hangi takipçilerin ve ne ölçüde yönetişim sürecine dahil olacağına karar verebiliyor. Lens Protokol merkeziyetsiz bir sosyal medya üzerinde tam olarak böyle bir yönetişim modelinin kurgulanmasına izin veriyor. Profil sahipleri, profil NFT’lerinin sosyal DAO kurgusunda özelleştirilebilir şekilde (örneğin ilk 5000 kullanıcının oy ağırlığı daha fazla olacak gibi) yönetişim süreçlerine katılabilmesine olanak tanıyabiliyor.

8. Çoklu İmzalı Koruma

Protokol güvenliğini sağlamak için protokol üzerinde alınan çok sayıda aksiyon (güncelleştirmeler, hazine yönetimi, işlem ücretleri, uygulama içi modüller vs. ) için çoklu imzalı bir yapı öngörülmüştür. Protokol ile ilgili temel bilgilerin yer aldığı sayfada bu imzaların Web3 ekosisteminde güvenilir üçüncü partilerde olduğu ve bunların duyurulacağı ifade edilmektedir. Bu politikanın protokolün güvenliğine ilişkin doğru ve şeffaf bir şekilde gerçekleştirilmesi halinde oldukça önemli bir güvenlik politikası olduğunu söyleyebiliriz.

Lens Protokol Tabanlı Uygulamalar

1. LensFrens

Lens Protocol tarafından geliştirilmiş, Lens profillerinin olduğu, Web3 aktivitesine göre takip için profiller öneren bir uygulamadır.

2. Lenster

Lenster, Lens Protokol üzerinde inşa edilmiş sosyal medya uygulamasıdır. Yukarıda Lens Protokol anlatılırken bahsedilen tüm aktiviteler on-chain olarak Lenster üzerinde yapılabilmektedir.

Yukarıda anlatıldığı üzere Lenster üzerinde sosya DAO tarzında ve farklı amaçlar için topluluklar oluşturulabilmektedir. Lenster üzerindeki kullanıcı ve topluluk sayısı hızlı bir şekilde artmaktadır.

3. Phaver

Phaver, Lens Protokol altyapısı ile geliştirilmiş paylaş-kazan (share-to-earn) modeliyle çalışan, kullanıcılarının, platform üzerindeki aktivitelerine, içeriklerine göre gelir modelleri yaratabilecekleri bir sosyal medya uygulamasıdır.

4. Alps Finance

Alps Finance, Lens Protokol altyapısını kullanarak, kripto ekosistemindeki en değerli varlık olarak güçlü bir topluluk inşa etmenin merkeziyetsiz bir alternatifini sunmaya çalışıyor.

Kendisini merkeziyetsiz alım-satım ağı olarak nitelendiren Alps Finance, kullanıcıların topluluklar aracılığı ile DeFi alım-stratejileri oluşturmaları, protokollerin de kendi topluluklarını oluşturabilmeleri için altyapı sunuyor.

5. Refract

Refract, Lens Protokol tabanlı, kullanıcıların beğendikleri makaleler, kullandıkları protokoller, kampanyalar, airdroplar gibi çeşitli alanlarda ve konularda bağlantılar paylaşabildikleri ve diğer kullanıcıların buna yorum yapabildikleri, tartışma başlatabildikleri bir sosyal platformdur.

Lens Protokol tabanlı farklı nitelikte halihazırda çok sayıda uygulama olmakla birlikte bu uygulamaların sayısı hızlı bir şekilde artmaktadır. Lens Protokol üzerinde oluşturulan profillerin Web3 tabanlı sosyal protokollerde önemli bir kimlik olma potansiyelinin yüksek olduğunu vurgulamakta fayda var.

Lens Protokol İstatistikleri

Lens Protokol tarafından Lens Stats isimli web sitesi aracılığı ile düzenli olarak protokol ile ilgili istatistikler paylaşılmaktadır. Lens Protokol istatistiklerine baktığımızda protokol üzerinde şimdiye kadar;

• Toplam 111.532 profilin oluşturulduğunu,
• Toplama modülü ile mint edilen toplam NFT sayısının 2.155.226 olduğunu,
• Toplam içerik paylaşımı sayısının 1.805.904 olduğunu,
• Toplam yorumun 610.175 olduğunu,
• Toplam takip sayısının 6.759.587 olduğunu,
• Mirror sayısının 1.024.948 olduğunu,
• Ayrıca kullanıcılar tarafından yukarıda belirtilen gelir modelleri ile uyumlu olarak şimdiye kadar elde edilen toplam gelirin 121.985 dolar olduğunu görüyoruz.

Aynı sayfa üzerinde sağlanan grafikleri incelediğimizde Lens Protokol’ün yükselen bir trende sahip olduğunu, dolayısıyla hızlı bir şekilde büyüdüğünü görüyoruz.

Genel Değerlendirmeler ve Sonuç

Giriş kısmında merkezi sosyal medya uygulamaları ile ilgili bazı temel problemlerden bahsedildi. Hayatın hızla dijitalleştiği, metaverse gibi konseptlerin reel dünya ve gerçek dünya arasındaki sınırı giderek flulaştırdığı bir dönemdeyiz. Böyle bir dönemde bireyler için önemi her geçen gün artan, hatta neredeyse kişiye sıkı sıkıya bağlı temel bir hak haline gelen sosyal medya uygulamalarının merkezi olmasından kaynaklanan güvenlik riskleri ve muhtemel problemlerin güven kavramının farklı bir boyuta taşındığı blok zinciri tabanlı merkeziyetsiz bir modelde sunulması son derece önemli bir gelişme olarak karşımıza çıkıyor.

Lens Protokol;

• İçerik sahipliğinin üreticilere verilmesi,
• Üretilen içeriklerin gelir modellerine son derece kolay bir şekilde dönüştürülebilmesi,
• Tüm işlemler için blok zinciri teknolojisi ile ileri düzey şeffaflık sunulması,
• Protokolün güvenilir üçüncü partiler aracılığıyla çoklu imzalarla korunması,
• Protokolün sunduğu modüllerle profil ve içerik yönetimine ve içeriklerin gelir modellerine dönüştürülmesine dair özelleştirmeler yapılabilmesi,
• İçeriğe ilişkin kontrolün önemli ölçüde profil sahiplerine verilmesi,
• Takip NFT’leri konsepti ile sosyal DAO’ların ve yönetişim modellerinin geliştirilebilmesi,
• Lens Protokol tabanlı çok sayıda farklı nitelikte uygulama geliştirilebilmesi,
• Merkeziyetsiz sosyal medya uygulamaları için bir altyapı niteliği taşıması gibi nedenlerle Web3 teknolojilerinin yön vereceği gelecekte son derece önemli bir fonksiyon üstlenecek. Bu fonksiyon, doğrudan Lens Protokol tarafından üstlenilmese de Lens Protokol’ün ortaya koyduğu modelin ilham verdiği diğer projeler tarafından üstlenilmeye devam edecek.

Son olarak Lens Protokol kullanıcıları ve Lens Protokol tabanlı uygulamaların kullanıcılarının airdroplara hak kazanabileceklerine ilişkin son günlerde sosyal medya platformlarında çok sayıda tartışma yapılıyor. Hem merkeziyetsiz, Web3 sosyal medya konseptini anlamak hem de potansiyel airdroplardan hak kazanmak için Lens Protokol ve Lens Protokol tabanlı uygulamaları kullanabilirsiniz.

Bu yazı ilk olarak 15 Temmuz 2022 tarihinde Lytera‘da yayımlanmıştır.