Kriptopara Düzenlemeleri: FATF, VASPs, CBDCs, Stabil Kriptoparalar

Kriptoparaların piyasa değerinde son aylarda yaşanan önemli artış, artan kurumsal / bireysel yatırımcı ilgisi ve ekosistemin büyüme hızı düzenleme tartışmalarına hız kazandırdı ve birçok devlet kriptopara düzenlemeleri üzerine ciddi anlamda çalışıyor. 2021 yılı sonuna kadar ve en geç 2022 yılında kriptoparaların birçok devlet tarafından düzenlenmesi bekleniyor.

Kriptopara piyasasının büyüme hızı ve potansiyeline bağlı olarak devletlerin bekle-gör yaklaşımı ile yasaklayıcı bir tutum benimsememesi ve 2020 yılında ABD’de düzenleyici kurumların kriptoparalar konusunda olumlu yaklaşımları, kriptoparaları yasaklayıcı ya da ciddi anlamda sınırlayıcı düzenlemelerin gündeme gelmeyeceğine dair olumlu bir atmosfer oluşturdu. Ancak zamanla birçok devletin yasaklayıcı ve önemli ölçüde sınırlayıcı politikaları hayata geçirdiğine, geçirmeyi planladığına şahit olduk.

Kriptopara düzenlemeleri, şüphesiz kriptopara ekosistemi açısından en önemli konulardan biri, düzenlemelerin yasaklayıcı mı, sınırlayıcı mı yoksa daha esnek, destekleyici mi olacağını genel bir başlık altında tartışmaktansa farklı başlıklar altında tartışmak daha doğru bir bakış açısı sunacaktır. Devletlerin düzenleyici yasaları ve para politikaları açısından farklı kripto varlıklara bakış açılarının ne olduğu, CBDC (Merkez Bankası Dijital Para Birimi) çıkarma süreci ve kriptopara yaklaşımı arasında nasıl bir ilişki var, uluslararası kuruluşların düzenleyici yaklaşımları nedir gibi sorular düzenlemelerin yönünü görme adına önemli avantajlar sunacaktır.

FATF ve VASPs

Devletlerin kriptoparaları şimdiye kadar düzenlememelerinin en önemli nedenleri, blokzincir tabanlı, merkeziyetsiz, izin gerektirmeyen, sınırları olmayan, takibi oldukça zor bir işlem ekosistemini yasaklama seçeneği dahil düzenleyerek işlevsiz, kolayca dolanılabilecek bazı yasaları hayata geçirerek alacağı hukuki riskler ile birlikte potansiyeli son derece güçlü bir işlem ekosistemine sırtını dönerek alacağı ekonomik risklerdir. Kriptoparaları yasaklayıcı, ciddi anlamda sınırlayıcı politikaların ya da önemli ölçüde serbest bırakmanın halihazırda devletler için ciddi bir maliyeti olacaktır. Her iki seçenekte de düzenleyici yaklaşım “kontrol” kavramı ekseninde şekillenmektedir.

OECD bünyesinde, G7 ülkeleri tarafından kurulmuş bir uluslararası kuruluş olan Mali Eylem Görev Gücü (Financial Action Task Force / FATF) “kontrol” ekseninde 2019 yılında tavsiye kararlarına “Seyahat Kuralı”nı eklemiştir. Bu kuralara göre sanal para hizmet sağlayıcılar (Virtual Asset Service Providers / VASPs) arasında gerçekleşecek 1000 Dolar ve üzerinde işlemlerde alıcı ve gönderici bilgileri karşılıklı olarak paylaşılacaktır. Peki bu nasıl olacak?

Öncelikle kriptopara servis sağlayıcı kavramı, cüzdan uygulaması, borsa vb. tüm kriptopara hizmet sağlayıcıları kapsamaktadır. Bu servis sağlayıcılar ile ilgili sorumlu devletler, şirket merkezinin olduğu, şirket işlerinin yoğunlaştığı ya da şirket sunucularının yer aldığı devletlerdir. Yani bir kriptopara hizmet sağlayıcı için bu üç durumdan biri, FATF üyesi bir ülke sınırları içinde geçerliyse ilgili hizmet sağlayıcı Seyahat Kuralı’na tabi olacaktır. Bu durumda ilgili hizmet sağlayıcıların web sunucularına benzer portları olarak belirli adresleri olacaktır. Bu da kriptopara işlemleri için devletler açısından en önemli düzenleyici zorluk olan “kontrol” ekseninde devletlere önemli bir avantaj sağlayacaktır.

FATF seyahat kuralı, kriptopara hizmet sağlayıcılarının düzenlenmesi açısından son derece önemli bir standart olarak uygulamaya geçtiğinde kriptopara borsalarını ve diğer hizmet sağlayıcıları düzenleme girişimleri hız kazanacaktır. FATF’ın Türkiye dahil 37 üyesi bulunmaktadır ve geçtiğimiz yıl G-20 tarafından seyahat kuralına ülkelerin uyum sağlaması adına çağrı yapılmıştır. Bu kural tam olarak uygulamaya başlandığında kriptopara işlem hacminin önemli bir kısmı takip edilebilir hale gelecek ve servis sağlayıcılar için diğer birçok düzenleme hayata geçmiş olacaktır.

Merkez Bankası Dijital Paraları (CBDCs)

Merkez Bankası Dijital Paraları’nın gelişimi, blokzincir tabanlı kriptoparaların sunduğu fırsatlar, büyüme hızı ve potansiyeli ile yakından ilişkilidir. Dağıtık defter teknolojisi ya da blokzincir teknolojisinin sunduğu fırsatlardan yararlanmak isteyen ve kriptopara birimlerinin büyüme hızını gören devletler CBDC çıkarma planlarını açıkça deklare etti ve konu hakkında raporlar yayımladı. Bu konuda oldukça hızlı hareket eden Çin birkaç aydır eyaletlerinde Dijital Yuan’ı (DCEP) test ediyor.

Merkez Bankası Dijital Para Birimi çıkarma süreçleri ile bağlantılı olarak devletler kriptoparalara ya önemli bir fırsat ya da rakip olarak bakmayı tercih edebilirler. Tercih edilen bakış açısı kriptopara düzenleyici politikalarına da yansıyacaktır. “Kriptopara” olarak deklare edilen ve 2018 yılında kötü ekonomik koşullar ve para biriminin aşırı değer kaybetmesi nedeniyle Venezuela tarafından piyasaya sürülen, bir varil Venezuela Petrolü’ne eşit “Petro” dijital para birimi, kriptopara eşleri ile kolayca ticaret yapılabilmesi amacıyla geliştirilmiştir. Kriptoparaların büyüme hızı ve potansiyeli Petro aracılığıyla ekonomik krize bir çözüm olarak düşünülmüştür. Devletler geliştirecekleri dijital para birimleri ile kriptopara ekosistemi arasında güvenli, hızlı likidite akışı oluşturarak kriptopara ekosisteminin büyüme potansiyelini Venezuela örneğinde olduğu gibi kullanmayı deneyebilirler.

CBDC geliştirme süreçleri açısından devletler kriptoparalara rekabetçi bir bakış açısıyla da yaklaşabilirler. Devletler parasal egemenlik odaklı, ülke sınırları içerisinde para birimleri üzerinde kontrolü artırma, para birimlerinin değerini koruma, illegal işlemlerle mücadele gibi başlıklar çerçevesinde kriptoparaları yasaklama dahil sıkı bir şekilde düzenlemeyi tercih edebilirler. Nitekim Hindistan’da CBDC çalışmalarına paralel önce %30 gibi ağır kriptopara vergilerine ilişkin yasal düzenlemeler gündeme geldi. Kısa bir süre sonra da kriptoparaların yasaklanmasına ilişkin düzenleme teklifi tartışmaya açıldı. Halihazırda kriptoparaları yasaklamaya ilişkin düzenleme, yetkililer tarafından yasaklama olmayacağına dair bazı açıklamalar yapılsa da, tartışılmaya devam ediyor.

CBDC geliştirme süreçleri yukarıdaki yaklaşımlar çerçevesinde olumlu ya da olumsuz kriptopara düzenleme çalışmalarını önümüzdeki günlerde hızlandıracaktır.

Stabil Kriptoparalar

Dalgalı kriptopara piyasasında, piyasa risklerini azaltmak ve itibari para birimleri aracılığıyla likidite akışının düzenlemeler nedeniyle oldukça zor olduğu kriptopara ekosisteminde likidite akışı için tasarlanan stabil kriptoparaların, cevap verdiği ihtiyaç ölçüsünde popülerliği ve piyasa değeri katlanarak arttı. Bu süreçte diğer kriptoparaların aksine stabil kriptoparalar devletlerin daha çok ilgisini çekti. İtibari para birimlerinin blokzincir altyapısı ile sınırları olmayan bir işlem ekosisteminde işleme açılması devletleri para üzerinde kontrollerini kaybetme noktasında tedirginliğe sevk etti ve birçok devlet, merkez bankası ve yetkili, stabil kriptoparalara ilişkin olumsuz açıklamalar yaptı. Facebook tarafından stabil kriptopara ekosistemi olarak geliştirilmek istenen Diem projesi de hem Avrupa ülkeleri hem de ABD tarafından uzun bir süredir hedefe konuldu ve daha piyasaya sürülmeden yasaklanması tartışmaları gündeme geldi. Ayrıca ABD’de stabil kriptoparaların sıkı bir şekilde düzenlenmesi ve lisans zorunluluğu getiren StableACT yasa tasarısı geçtiğimiz aylarda tartışmaya açıldı.

Yukarıdan da anlaşılacağı üzere stabil kriptoparalar, devletlerin kriptoparalara bakışı ve kriptopara düzenlemelerinde önemli bir yere sahiptir. Bu konuda şimdiye kadar birçok devlet açıklamalar yapmış olsa da geçtiğimiz günlerde Tayland Merkez Bankası stabil kriptoparalar ile ilgili bir açıklama yayınladı. Açıklamada, Tayland Bahtı’na endeksli stabil kriptopara birimlerinin geliştirilmesi (Özellikle Terra tabanlı THT stabil kriptopara birimine vurgu yapılıyor), piyasaya sürülmesi ve kullanımı illegal olarak deklare edildi. Gerekçe olarak Tayland Bahtı’na endeksli stabil kriptopara birimlerinin parasal bütünlüğü bozacağı ve ulusal para sistemine duyulan güvene zarar vereceği ifade edildi.

Tayland Merkez Bankası’nın açıklamasında Tayland Bahtı’nın yerine geçebilecek, Tayland Bahtı ile rekabet edebilecek stabil kriptoparaların özellikle ifade edilmesi yukarıda da ifade edildiği üzere parasal egemenlik konsepti ile yakından ilişkilidir. Yukarıdaki açıklamadan iki gün sonra Tayland Merkez Bankası tarafından yapılan diğer açıklamada Tayland Bahtı tabanlı ve diğer stabil kriptoparalar birbirinden ayrılarak, diğer stabil kriptoparaların yasak olmadığı ancak Tayland Bahtı tabanlı stabil kriptoparaların öncelikle Merkez Bankası gözetiminden geçmesi gerektiği ifade ediliyor.

Sonuç

Geldiğimiz noktada kriptopara birimleri ile ilgili düzenlemelere tek bir yönden ve tekelci bir yaklaşımla bakılması yanıltıcı olacaktır. Merkez Bankası Dijital Para Birimleri, stabil kriptoparalar, oldukça dinamik bir işlem ekosisteminde hızla gelişen, farklılaşan özgün finansal araçlar, DeFi protokolleri, NFT konsepti ve sayısını artırabileceğimiz diğer birçok etken kriptopara düzenlemeleri hayata geçirilirken düzenleyici gelişmelere yön verecektir.

Nitekim halihazırda birçok devlet bu makalenin konusunu oluşturan konseptler çerçevesinde kriptopara birimlerine ilişkin düzenleyici yaklaşımlarını, politikalarını ortaya koyuyor.

Bu yazı ilk olarak Mart 2021 tarihinde Blockchain İstanbul‘da yayımlanmıştır.