NFT (Non-Fungible Token)’ler ve Hukuk Uygulamaları

En eski yönetim yapılarından günümüz ulus devletlerine kadar merkezi kurumların en temel fonksiyonlarından bir tanesi kayıt tutmaktı. Aynı zamanda tutulan kayıtların güvenliği sağlamak, kayıtları garanti etmekti. Günümüzde ulus devletler, vatandaşlarının doğumundan başlayarak ölümüne kadar kimlik, evlilik, çocuk, mülkiyet, hukuki uyuşmazlık, suç, çalışma hayatı hatta ispatlayabildiği ölçüde yazılı olmaksızın girdiği sözleşmesel ilişkilerin dahi kaydını tutmaktadır.

Blokzincir teknolojisi, merkezi kurumların tuttuğu kayıtları merkeziyetsiz, birçok açıdan çok daha güvenli ve işlemlerin çeşitli şifreleme protokolleri ile güvence altına alındığı dağıtık bir veritabanında tutmamızı sağlıyor. Dolayısıyla blokzincir tabanlı bir veritabanı kullanıldığı takdirde merkezi kurumlara, aracı kurumlara, hata yapabilen, sistemi istismar edebilen insanlara güvenmemiz gerekmiyor ya da ilgili blokzincir ağının merkeziyetsizliği ölçüsünde daha az güvenmemiz gerekiyor.

İkame Edilebilir (Fungible) Kripto Varlıklar

Blokzincir teknolojisi, şimdiye kadar daha çok Bitcoin gibi finansal amaçlarla, değer transferi gerçekleştirmek, değer saklamak amacıyla geliştirilmiş ikame edilebilir kriptoparalar için kullanıldı. Ödeme aracı olarak kullanılan para (currency) statüsünde kriptoparalar, bir hizmetten yararlanmak için geliştirilen ve kullanım alanını da önemli ölçüde geliştirilme amacına ilişkin hizmetler oluşturan kriptoparalar (utility token), menkul kıymetlere benzer ortaklık, hisse, gerçek dünya varlıkları gibi haklar sunan menkul kıymet tokenları (security token) başlıca ikame edilebilir blokzincir tabanlı kripto varlıkları oluşturuyor. Farklı sınıflar/başlıklar altında ikame edilebilir kripto varlıkların sayısını artırabiliriz.

Eşşiz (Non-Fungible) Kripto Varlıklar

Eşşiz, ikamesi mümkün olmayan, bölünemeyen, nadir olan, NFT (Non Fungible Token) olarak nitelendirdiğimiz kripto varlıklar blokzincir üzerinde tokenize edilecek varlıkla ilgili meta verilerin (ilgili varlığın sahip olduğu özelliklere ilişkin ayrıntılı bilgiler) ve sahiplik bilgisinin yer aldığı temelde sahiplik, mülkiyet kanıtı kayıtlardır.

Ethereum ağı üzerinde ilk NFT standardı olan ERC-721 standardı 2017 yılında teklif edilmiştir. CryptoKitties oyununun ERC-721 standardını kullanması neticesinde üretilen eşsiz sanal kediler NFT olarak (eşsiz varlıklar olarak) tokenize edildi ve satıldı. CryptoKitties pazarı hızlı bir şekilde büyüdü ve kısa zamanda milyonlarca Dolar işlem hacmine ulaşarak Ethereum ağının işlem hacminin önemli bir kısmını oluşturdu. CryptoKitties oyunu ERC-721 standardının ve NFT’lerin tanınmasında, yaygınlık kazanmasında önemli bir rol oynadı. Daha sonra özellikle oyun sektörü için daha hızlı ve düşük maliyetli işlemler gibi daha işlevsel, ERC-721 akıllı sözleşmelerinde mümkün olmayan aynı anda hem eşsiz tokenların hem de ikame edilebilir tokenların aynı akıllı sözleşme tarafından desteklenmesine olanak tanıyan bir çoklu token standardı ERC-1155 geliştirilmiştir. EOS, NEO ve Tron blokzincir ağları da geliştiriciler için NFT token standartlarını başlatmışlardır.

NFT Kullanım Alanları

NFT’ler yukarıda da anlatıldığı üzere eşsiz tokenlardır yani ödeme aracı, takas fonksiyonu olmayan temelde eşsiz bir varlığın ya da varlıkların sahipliğini blokzincir güvencesi altına alan varlıklardır. Dolayısıyla NFT’ler aracılığıyla tokenize edilebilecek varlıkların bir sınırı yoktur. Bir diğer ifade ile maddi, fikri, sanatsal, estetik, bir değer ifade eden tüm varlıkların sahipliği, mülkiyeti NFT formatında sunulabilir.

Halihazırda çok sayıda NFT geliştirme platformu ve pazarı bulunmaktadır. NFT pazarlarında satılan başlıca NFT’ler, dijital koleksiyonlar, dijital sanat eserleri, alan adları, çevrimiçi oyun unsurları, tokenize fiziksel varlıklar, sanal arazi ve diğer sanal gerçeklik unsurları, etkinlik biletleri olarak sıralanabilir. Bu liste uzayıp gidiyor. NFT geliştirme platformlarının sayısı, NFT formunda tokenize edilen varlık türü sayısı, NFT pazarlarının sayısı ve pazar hacmi hızlı bir şekilde büyümeye devam ediyor.

NFT’ler ve Hukuk Uygulamaları

Hukuk temelde bir uyuşmazlık çıktığında devreye girer ve uyuşmazlık genel olarak tutulan kayıtlar ya da ispatlanan kayıtlar aracılığıyla çözülür. Yukarıda da ifade edildiği üzere blokzincir teknolojileri bize kayıt tutmanın çok daha hızlı, güvenli, kolay erişilebilir ve düşük maliyetli bir yolu olduğunu gösterdi. Özellikle NFT konsepti ile blokzincirde tutulan kayıtlar, sahiplik ve hak ispatı olarak etkin bir şekilde kullanılabilir. Mülkiyet hakları, fikri sınai haklar, lisanslar, marka ve patent hakları, sözleşmeler, noter kayıtları, tapu kayıtları, çek vb. finansal dökümanlar ve sahiplik, yetki bildiren birçok belge, kayıt NFT formatında blokzincire taşınabilir.

Örneğin noter tarafından onaylanacak bir sözleşme taraflarca dijital imza ile imzalanarak NFT formatında bir akıllı sözleşme aracılığıyla blokzincire eklenebilir ya da tapu devri aynı şekilde taraflarca ve hukuken onay vermesi gereken yetkililerce dijital imza ile imzalanıp blokzincire eklenebilir. Taraflar aralarında akdedeceği bir sözleşmenin şartlarını bir akıllı sözleşme aracılığıyla dijital imzaları ile NFT formatında blokzincire taşıyabilir. Marka ve patent konusu haklar, lisanslar aynı şekilde NFT formatında blokzincire taşınabilir ya da telif hakları konusu bir varlığın hakları, sahipliği NFT olarak blokzincire taşınabilir.

Bu yazının en başında merkezi kurumların kayıt tutma ve kayıtların doğruluğunu, geçerliliğini denetleme fonksiyonu üzerinde durulmuştu. Merkezi kurumlar bizzat tuttuğu, geçerlik sağladığı ya da denetlediği kayıtlar ile ilgili tüm işlemleri hukuki düzenlemeler çerçevesinde yaparlar. Örneğin mülkiyet, sahiplik hakkı tanıyan birçok sözleşmenin, hak, yetki devrinin yazılı olması, noter huzurunda imza altına alınması, ilgili sicile kaydedilmesi gibi şekil şartları vardır. Dolayısıyla NFT formunda tokenize edilecek varlıklara ilişkin hak ve yetkiler, ilgili yasal şekil şartlarını da ayrıca taşımadığı takdirde blokzincir tabanlı bu varlıklar herhangi bir hukuki koruma sağlamayacak ya da çok sınırlı bir koruma sağlayacaktır.

Yukarıdaki paragraftan da anlaşılacağı üzere NFT formunda tokenize edilecek hak, yetki, sahiplik, mülkiyet vb. haklara hukuki güvence tanınması gerekmektedir. Böyle bir durumda da ilgili kurumların özel blokzincir ağları geliştirme ihtimali yüksek olmakla birlikte düşük bir ihtimal de olsa çeşitli işlemler için açık blokzincir ağlarını da tercih etmesi olasıdır. Özel blokzincir ağlarında işlemler yasal şekil şartlarına uygun olarak yetkililerin dijital imzası ve/veya işlemleri onaylayıcı (validator) yetkililerin ilgili işlemi onaylaması neticesinde şekil şartlarına uygun, tam hukuki koruma sağlayan bir işleme dönüşebilir.

NFT formundaki varlıklar için hukuki standardın gerekliliği konusu ile ilgili bir örnek vermek gerekirse, Twitter’ın kurucusu ve CEO’su Jack Dorsey geçtiğimiz günlerde ilk Tweet’ini “Valuables” isimli platform aracılığıyla satışa çıkardı. Valuables, Twitter hesabı yetkilendirilen kişilerin Tweet’lerini platform aracılığıyla NFT formatında satışa sunmalarına izin veriyor. Satışa çıkarılan Tweet’e ilişkin meta veriler (zaman damgası, metin içeriği, yaratıcının kripto adresinin dijital imzası vb.) Polygon/Matic blokzincir üzerinde erişilebilir olarak tutuluyor. Jack, satışa çıkardığı Tweet’ini 2.5 milyon Dolar’a sattı. Şimdi sorulara, olası problemlere geçebiliriz. Jack bu tweetini silerse, Facebook ya da Instagram benzeri düzenleme (edit) seçeceği Twitter’a da gelir ve Jack Tweet’inin içeriğini değiştirirse, satın alan satın aldığı Tweet’in herkes tarafından erişilebilir olmasını istemesine rağmen Jack Twitter hesabını kilitlerse, Twitter hesabını kilitlemesi durumunda satın alanın takip isteğini reddederse (satın alan Jack’in Tweet’lerini göremeyecek) ya da Jack, satın alanı engellerse, Jack farklı bir uygulama aracılığıyla aynı ya da farklı blokzincir ağlarında Tweet’ini NFT formatında satışa çıkarır ve satarsa, satın alan Tweet üzerinde mülkiyetini, hak sahipliğini nasıl tesis edecek?

NFT formunda tokenize edilen farklı varlıklar, hak ve yetkiler için niteliğine göre teknik ve hukuki açıdan oldukça farklı varsayımlarda bulunulabilir, mesela bir dijital sanat eserinin NFT formunda satışı için yukarıdaki sorulardan birçoğu anlamını yitirecektir. Jack’in Tweet’i örneğine dönecek olursak burada satın alan çeşitli ispat araçlarını kullanarak Jack’in kendisine ilk olarak bu Tweet’i sattığını mahkemeler nezdinde dava yolu ile ispat etmeye çalışabilir ve bu yolla hakkını arayabilir ancak mevcut durumda yetkili mahkemeler nezdinde ne tür bir hukuki korumanın sağlanacağı belirsizdir. Dolayısıyla hem hukuki hem teknik standartların oluşması NFT konsepti çerçevesinde oldukça önemlidir.

Sonuç

Geçtiğimiz günlerde Jesse Walden tarafından “NFTs make the internet ownable” (NFT’ler interneti sahiplenilebilir kılıyor) isimli bir makale okudum. Sahiplik ekonomisine, dijital varlıkların tokenizasyonuna vurgu yapan makalede “NFT’ler kopyalanamayan dosyalar için yeni bir dosya formatıdır” ifadesi geçiyordu. Alan adları, sosyal medya paylaşımları, görseller, müzikler ve aklımıza gelebilecek dijital çok sayıda içerik, sahiplik, mülkiyet hakkı farklı şekillerde NFT formatında sahiplenilir kılınabilir. Değer kavramının her anlamda hızla dijitalleştiği bir dönemde NFT’ler aracılığıyla devasa bir sahiplik, mülkiyet piyasasının oluşması ihtimali, potansiyeli oldukça güçlüdür.

Hem dijital içeriklerin hem de gerçek dünya varlıklarının sahipliklerinin NFT formatında tokenize edilmesi neticesinde özgün varlık sınıfları blokzincire taşınacak ve piyasalarda işlem görmeye başlayacaktır. Tabi bu durumda bu özgün piyasanın gelişmesi ve mağduriyetlerin yaşanmaması adına teknik ve hukuki standartların da hızla oluşması oldukça önemlidir. NFT’lerin gelişimine, kullanım alanlarına bağlı olarak sunduğu fırsatların, risklerin ve sınırlılıkların daha iyi anlaşılması neticesinde teknik, hukuki standartlar ve piyasa standartları zamanla oluşacaktır.

Bu yazı ilk olarak Mart 2021 tarihinde Blockchain İstanbul‘da yayımlanmıştır.